Cách đây 80 năm, dưới chân thác nước tại khu ruộng Coỏng Tát, tại thôn Bản Duồm, xã Thượng Ân, huyện Ngân Sơn đã diễn ra sự kiện quan trọng, đánh dấu bước ngoặt trong phong trào cách mạng của tỉnh Bắc Kạn. Đó là Chi bộ Chí Kiên được thành lập - Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Bắc Kạn.

Sự ra đời của chi bộ tiền thân của Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn

Theo tư liệu lịch sử, ngày 28/01/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã trở về nước để trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Người triệu tập và chủ trì Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng ở lán Khuổi Nặm, Pác Bó, Hà Quảng, Cao Bằng từ ngày 10 đến ngày 19/5/1941. Sau Hội nghị, Việt Bắc được chọn làm căn cứ lớn xây dựng lực lượng khởi nghĩa vũ trang và vấn đề liên lạc giữa các địa phương trong khu cách mạng Việt Bắc với nhau và giữa Trung ương với miền xuôi được đặt ra. Do đó, để đảm bảo và giữ vững thông tin, liên lạc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Chỉ thị “Xây dựng những con đường quần chúng” nối liền các trung tâm của cách mạng. Thực hiện Chỉ thị và Quyết định của Ban Việt Minh liên tỉnh Cao - Bắc - Lạng, công tác “Nam tiến” được chuẩn bị khẩn trương; con đường quần chúng nối liên lạc giữa chiến khu Cao Bằng với Trung ương được thực hiện. Cùng với các hướng “Đông tiến”, “Tây tiến”, Ban xung phong “Nam tiến” do đồng chí Võ Nguyên Giáp, Lê Thiết Hùng phụ trách được giao nhiệm vụ mở đường quần chúng từ Nguyên Bình (Cao Bằng) qua Ngân Sơn, Chợ Rã (Bắc Kạn) để nối liền với Chợ Chu, Đại Từ (Thái Nguyên). Đây là nhân tố rất quan trọng tạo điều kiện thuận lợi cho công tác xây dựng Đảng và phát triển phong trào Việt Minh ở Bắc Kạn.

Đến tháng 4/1943, bộ phận đầu tiên của đoàn quân “Nam tiến” đã đến huyện Ngân Sơn và từ đây chia làm hai mũi tiến quân theo hai hướng chính. Nhiệm vụ của đoàn quân “Nam tiến” là xây dựng cơ sở cách mạng trong quần chúng trên phạm vi rộng lớn, tạo thành một con đường đặc biệt giữa hai trung tâm căn cứ địa Cao Bằng và Bắc Sơn - Võ Nhai, giữa khu căn cứ địa Việt Bắc với Trung ương và miền xuôi. Được sự giúp đỡ trực tiếp và mạnh mẽ của đoàn quân “Nam tiến”, trong một thời gian ngắn phong trào Việt Minh ở châu Ngân Sơn đã xây dựng được các cơ sở cách mạng; quần chúng nhân dân ở nhiều xã vùng cao của huyện được tổ chức vào hội Việt Minh. Đến tháng 9/1943, các xã Thượng Ân, Cốc Đán, Tô Khê, Đức Vân, Vân Tùng, Thuần Mang đã thành lập Ban Chấp hành Việt Minh xã. Cùng với sự lớn mạnh của các tổ chức chính trị trong phong trào đấu tranh của quần chúng, các hình thức tổ chức vũ trang cũng bắt đầu ra đời. Dưới sự chỉ đạo, tổ chức của các đội Nam tiến, hàng chục cuộc mít tinh đã được tổ chức ở Thượng Ân, Cốc Đán, Đức Vân, Vân Tùng, Thuần Mang… Có thể nói, các điều kiện để thành lập chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương ở châu Ngân Sơn đã hội đủ.

Đêm 22/9/1943, dưới chân thác nước tại khu ruộng Coỏng Tát, thôn Bản Duồm, xã Thượng Ân, huyện Ngân Sơn với sự có mặt của đồng chí Văn (tức đồng chí Võ Nguyên Giáp), Chi bộ Nam tiến do đồng chí Dương Mạc Hiếu là đảng viên cán bộ Nam tiến phụ trách tổng Bằng Đức đã tổ chức kết nạp những đội viên trung kiên vào Đảng, gồm đồng chí Đồng Văn Bằng, đồng chí Doanh Hằng. Sau khi tuyên thệ, thay mặt Đảng bộ,  đồng chí Văn đã tuyên bố thành lập và công nhận chi bộ mang tên Chi bộ Chí Kiên gồm 03 đảng viên: Đồng chí Dương Mạc Hiếu, đồng chí Đồng Văn Bằng và đồng chí Doanh Hằng, do đồng chí Dương Mạc Hiếu - nguyên Bí thư Chi bộ Tam Kim (Nguyên Bình - Cao Bằng) làm Bí thư Chi bộ - Chi bộ Chí Kiên là chi bộ đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương ở Bắc Kạn. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt trong phong trào cách mạng Bắc Kạn và thể hiện sự đúng đắn của đường lối cách mạng, đường lối giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc của Đảng; sự lãnh đạo sáng suốt của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo cách mạng tiền bối. Từ đây, phong trào cách mạng của tỉnh Bắc Kạn đã có sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, mở ra thời kỳ phát triển mới mạnh mẽ của phong trào cách mạng và sự lớn mạnh của Đảng bộ tỉnh.

 Chi bộ mang tên đồng chí Phùng Chí Kiên

 Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 8 tháng 5/1941, đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu làm Uỷ viên Trung ương Đảng phụ trách quân sự kiêm Tổng chỉ huy các lực lượng vũ trang của Đảng, trực tiếp chỉ huy Trung đội Cứu quốc Quân I và căn cứ Bắc Sơn (Lạng Sơn) - Võ Nhai (Thái Nguyên), xây dựng lực lượng vũ trang chuẩn bị tổng khởi nghĩa.

Từ tháng 6 đến tháng 8 năm 1941, thực dân Pháp mở rất nhiều cuộc càn quét, khủng bố khốc liệt nhằm vào căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai. Trước tình hình đó, Trung ương Đảng đã phân công đồng chí Phùng Chí Kiên, Lương Văn Tri ở lại đấu tranh chống địch càn quét, khủng bố, giữ vững phong trào, còn các đồng chí Trung ương rút khỏi vòng vây của địch từ Bắc Sơn xuống Võ Nhai (Thái Nguyên) đến vùng an toàn. Ngay sau đó, Ban Chỉ huy chủ trương rút 2 tiểu đội ra khỏi Bắc Sơn để tiến lên vùng biên giới phía Bắc. Cánh quân thứ nhất do đồng chí Hoàng Văn Thái và Đặng Văn Cáp chỉ huy, cánh quân thứ hai do đồng chí Phùng Chí Kiên, Lương Văn Tri chỉ huy. Cánh quân thứ hai đã rút qua các xã Bắc Sơn, Hữu Vĩnh, Vĩnh Đồng (châu Bắc Sơn) đến châu Na Rì, châu Ngân Sơn để lên Cao Bằng nhưng con đường này đã bị địch vây chặt. Sau đó, ngày 22/8/1941 khi cánh quân của ta đến làng Khau Pàn, xã Đức Vân (Ngân Sơn) thì bị địch phục kích. Mặc dù bị thương nặng, đồng chí Phùng Chí Kiên vẫn kiên cường bắn đến viên đạn cuối cùng để các đội viên thoát khỏi vòng vây. Sau đó, đồng chí đã anh dũng hy sinh vào ngày 21 tháng 8 năm 1941.

Để tưởng nhớ đồng chí Phùng Chí Kiên đã anh dũng hy sinh vì sự nghiệp cách mạng tại Khau Pàn, xã Đức Vân, huyện Ngân Sơn, ngày 22/9/1943, các đồng chí cán bộ Nam tiến đặt tên bí mật cho tổng Bằng Đức là tổng Chí Kiên và đặt tên Chi bộ Đảng của tổng Bằng Đức - Chi bộ Đảng đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn là Chi bộ Chí Kiên, mang tên đồng chí Phùng Chí Kiên - Người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mặc dù, đồng chí ngã xuống nhưng cuộc đời, hoạt động và cống hiến to lớn của đồng chí vẫn sống mãi trong sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc. Đồng chí Phùng Chí Kiên vẫn mãi là tấm gương ngời sáng cho các thế hệ cán bộ, đảng viên học tập, noi theo.

Sau này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã khẳng định tài năng chính trị - quân sự của đồng chí Phùng Chí Kiên: "Đồng chí là một cán bộ có đức độ và tài năng cả chính trị và quân sự, được đào tạo cơ bản, nhạy bén phát hiện tình hình, sống gần gũi, hòa mình với đồng chí đồng bào... là một trong những lãnh đạo tiền bối đã có công lao to lớn đối với Đảng ta, quân đội ta, không chỉ về mặt tổ chức mà cả về đường lối cách mạng".

Ngày 23/7/1947, đánh giá công lao của đồng chí Phùng Chí Kiên, trong phiên họp Hội đồng Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 89/SL truy phong cấp tướng cho đồng chí. Đây là sắc lệnh phong tướng đầu tiên của Nhà nước ta. Tháng 11/2003, đồng chí Phùng Chí Kiên được Đảng, Chính phủ ra quyết định công nhận là nguyên Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng (khóa 1), cán bộ lãnh đạo quân đội cấp tướng, liệt sĩ hy sinh anh dũng trong chiến đấu.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Chi bộ Chí Kiên, là dịp để đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân ôn lại sự ra đời của chi bộ tiền thân của Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn cũng như cuộc đời, sự nghiệp và tôn vinh công lao, cống hiến to lớn của đồng chí Phùng Chí Kiên đối với cách mạng Việt Nam. Qua đó, mỗi cán bộ, đảng viên tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng của các thế hệ đi trước, tăng cường đoàn kết, khắc phục khó khăn, nêu cao tinh thần chủ động, sáng tạo, đẩy mạnh các phong trào thi đua, quyết tâm phấn đấu thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn lần thứ XII, góp phần quan trọng vào sự phát triển tỉnh Bắc Kạn./.

         ThS Nguyễn Ngọc Minh

Phó Trưởng khoa Xây dựng Đảng

Ghi chú:

Tài liệu tham khảo:

1. Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, H.2000.

2. Tài liệu lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

3. Thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi Hội thảo khoa học về đồng chí Phùng Chí Kiên - một người cộng sản kiên cường, một nhà lãnh đạo cách mạng tiền bối xuất sắc, chính trị, quân sự song toàn. (Kỷ yếu Hội thảo, Nxb, QĐND, H.2009, tr.9).