Trong tác phẩm "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", bằng tư duy lý luận và thực tiễn sắc bén, cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của văn hóa, coi văn hóa là một trong những trụ cột phát triển đất nước, đồng thời cũng đưa ra nhiều gợi mở có giá trị như là kim chỉ nam định hướng cho sự nghiệp chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn hiện nay. Một trong những quan điểm mang tính gợi mở đó chính là "Văn hóa phải mang tính dân tộc, hiện đại và nhân văn".

Trong tác phẩm, cố Tổng bí thư đã nhiều lần khẳng định nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa mang đậm hồn cốt dân tộc. Vì vậy, trong xây dựng văn hóa, cần đảm bảo yêu cầu hướng tới xây dựng nền văn hóa tiên tiến nhưng vẫn đậm đà bản sắc dân tộc, nghĩa là không phủ nhận cái mới, cái hiện đại, nhưng phải bám rễ sâu vào truyền thống và giá trị văn hóa Việt Nam. Sự phát triển văn hóa không được sao chép, bắt chước, mô phỏng các mô hình ngoại lai, mà phải có sự tiếp thu, kết hợp hài hòa và thống nhất, đảm bảo ba yếu tố cốt lõi là dân tộc, hiện đại và nhân văn. "Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đàm đà bản sắc dân tộc là xây dựng một nền văn hóa vừa kế thừa truyền thống dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa nhân loại, phù hợp với xu thế thời đại, hướng tới phát triển con người toàn diện, góp phần xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc".

Cần xác định rõ, đây không phải là ba hướng đi riêng biệt mà là ba trụ cột hòa quyện, tương tác lẫn nhau trong phát triển văn hóa, trong đó:

- Tính dân tộc: Là sự kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc đã được hun đúc quan hàng ngàn năm lịch sử của dân tộc Việt Nam. Tính dân tộc trong phát triển văn hóa cũng chính là cội nguồn tinh thần giúp bảo vệ bản sắc, tránh phát triển văn hóa lai căng, mất gốc.

- Tính hiện đại: Là sự tiếp thu những tinh hoa văn hóa, những giá trị tiến bộ của nhân loại, đổi mới tư duy văn hóa phù hợp với thời đại công nghệ, toàn cầu hóa;giúp văn hóa mang hơi thở của cuộc sống, không bị lạc hậu, đáp ứng yêu cầu của hội nhập.

- Tính nhân văn: Là đảm bảo văn hóa luôn hướng tớicác giá trị chân, thiện, mỹ, hướng tới con người, lấy con người làm trung tâm.Văn hóa giúp phát triển nhân cách, đạo đức, lối sống tốt đẹp, khơi dậy lòng nhân ái, khoan dung và trách nhiệm xã hội. Tính nhân văn trong văn hóa còn thể hiện ở việc văn hóa phải góp phần bảo vệ những nhóm yếu thế trong xã hội và bảo đảm hài hòa giữa lợi ích cá nhân và cộng đồng.

Đối với Bắc Kạn, một tỉnh miền núi phía Bắc giàu tiềm năng về tài nguyên văn hóa và du lịch. Việc nghiên cứu, vận dụng những giá trị cốt lõi trong tác phẩm của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vào công cuộc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch là một việc làm cần thiết, hướng tới sự phát triển bền vững cho địa phương. Là tỉnh có hơn 80% diện tích là rừng núi, dân cư chủ yếu là đồng bào các dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao, H’Mông... Văn hóa truyền thống ở Bắc Kạn rất phong phú với các làn điệu dân ca (múa bát, hát Then, hát lượn, hát Pá dung...), các lễ hội mang đậm bản sắc truyền thống (Lồng tồng, cầu mùa, cấp sắc,...), kiến trúc nhà sàn, trang phục dân tộc... Nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh thu hút được đông đảo du khách đến tham quan, nổi bật là An toàn khu Chợ Đồn và khu du lịch sinh thái hồ Ba Bể. Cộng đồng các dân tộc tỉnh Bắc Kạn còn  lưu giữ hơn 200 di sản văn hóa phi vật thể thuộc 7 loại hình di sản (trong đó có 19 di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia). Cùng với đó là sự độc đáo, đa dạng trong bản sắc văn hóa, ẩm thực truyền thống của các dân tộc (Khâu nhục, bánh trứng kiến, bánh củ chuối, xôi ngũ sắc, cốm Khẩu nua Lếch …).

Để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, công tác phục dựng các giá trị văn hóa cũng luôn được tỉnh Bắc Kạn quan tâm. Các công trình kiến trúc, di tích lịch sử được trùng tu, tôn tạo; các làng nghề truyền thống được bảo tồn, phát triển; các lễ hội truyền thống được khôi phục và tổ chức thường xuyên; nhiều giá trị văn hóa phi vật thể được kiểm kê, nhận diện và phục dựng; công tác sưu tầm, nghiên cứu, giới thiệu văn hóa dân gian được đẩy mạnh; các công trình nghiên cứu khoa học về các giá trị văn hóa truyền thống, các lớp bồi dưỡng về dân ca, dân vũ truyền thống được quan tâm, khuyến khích phát triển.

Tuy nhiên, thực tiễn công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tại tỉnh Bắc Kạn cũng cho thấy một số vấn đề còn tồn tại như: Công tác bảo tồn còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu. Mới chỉ chú trọng vào lập quy hoạch xây dựng, gìn giữ, bảo tồn, tôn tạo các địa danh lịch sử cách mạng mà chưa chú ý đúng mức đến bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số; công tác sưu tầm, phục dựng, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể chưa thường xuyên, chưa phát huy hết hiệu quả. Nhiều di sản văn hóa có nguy cơ mai một do lớp trẻ không còn mặn mà với truyền thống; nguồn lực đầu tư của tỉnh cho bảo tồn, phát triển văn hóa còn hạn hẹp; đa phần người dân là đồng bào dân tộc thiểu số, đời sống sinh hoạt vẫn theo nếp tự cung tự cấp, nhận thức về bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống còn hạn chế;

Từ thực tiễn công tác bảo tồn và phát triển văn hóa gắn với du lịch ở tỉnh Bắc Kạn. Luận điểm trên của cố Tổng Bí thư cần được nghiên cứu kỹ lưỡng và vận dụng theo hướng:

Một là, trong phát triển văn hóa gắn với du lịch cần đặt văn hóa truyền thống làm trung tâm của chiến lược phát triển: Theo tinh thần của Tổng Bí thư, phát triển du lịch không chỉ là khai thác tài nguyên mà là phát huy giá trị văn hóa. Bắc Kạn cần xác định rõ văn hóa truyền thống các dân tộc là lợi thế cạnh tranh lâu dài, là linh hồn của sản phẩm du lịch. Cần xây dựng chiến lược phát triển du lịch văn hóa, trong đó văn hóa truyền thống là cốt lõi: Du lịch không phá vỡ không gian văn hóa, mà nuôi dưỡng, làm sống lại văn hóa bản địa.

Hai là, ứng dụng tốt khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin, công nghệ số vào bảo tồn, phát triển văn hóa, quảng bá du lịch; thiết kế đa dạng các tua du lịch phù hợp với mọi đối tượng, trong đó quan tâm đến du khách trẻ thích trải nghiệm, khám phá; tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ làm công tác du lịch; chuyên nghiệp hóa các sản phẩm dịch vụ, du lịch.

Ba là, Phát triển du lịch không chỉ hướng đến lợi nhuận mà còn để tạo sinh kế cho người dân bản địa, bảo vệ môi trường, tôn trọng phong tục của các cộng đồng dân tộc thiểu số; tăng cường giáo dục cho thế hệ trẻ lòng tự hào về các giá trị văn hóa truyền thống của ông cha.

Tác phẩm “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một tài liệu quý báu, chứa đựng rất nhiều quan điểm định hướng cho sự nghiệp phát triển văn hóa Việt Nam. Việc vận dụng sáng tạo những quan điểm đó vào thực tiễn phát triển du lịch văn hóa tại tỉnh Bắc Kạn không chỉ góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc, mà còn tạo ra động lực phát triển kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân. Đây là con đường phát triển bền vững, hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa và kinh tế trong điều kiện tình hình thực tiễn của tỉnh Bắc Kạn hiện nay.

Hoàng Minh Anh