Đoàn Thanh niên cộng sản (TNCS) Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn là đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, lực lượng xung kích cách mạng, trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ; phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh; là lực lượng nòng cốt chính trị trong phong trào và các tổ chức của thanh niên Việt Nam.

Là thành viên của hệ thống chính trị, tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; tăng cường phối hợp với các cơ quan nhà nước, các đoàn thể và tổ chức xã hội, các tập thể lao động và gia đình chăm lo giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh, thiếu niên và nhi đồng; tổ chức cho đoàn viên, thanh niên tích cực tham gia vào việc quản lý nhà nước và xã hội. Trong thực tiễn hoạt động của mình, bên cạnh các nội dung giáo dục như: chính trị, tư tưởng; đạo đức lối sống; truyền thống, tổ chức Đoàn coi nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục, xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh, thiếu niên là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của mình, là trách nhiệm của mỗi cấp bộ Đoàn, là bộ phận không thể tách rời của công tác xây dựng tổ chức Đoàn. Vấn đề này đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đoàn. Với chức năng, nhiệm vụ là một đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức của những người cộng sản trẻ tuổi, là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, những năm qua, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã có nhiều chủ trương, biện pháp tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật cho thanh, thiếu niên. Đối với cấp cơ sở, vai trò này của tổ chức Đoàn càng trở lên quan trọng, cần thiết và được thể hiện ở những khía cạnh sau:

Thứ nhất, thanh, niên chính là thành viên, lực lượng nòng cốt để tạo nên sức mạnh của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Thiếu niên là lực lượng dự bị, là thế hệ tương lai của Đoàn. Vì vậy, xây dựng ý thức pháp luật cho thanh, thiếu niên là nhiệm vụ quan trọng của tổ chức Đoàn.

Ngay từ rất sớm, Đảng và Nhà nước đã giao nhiệm vụ cho tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh, thiếu niên thông qua nhiều hình thức khác nhau như: các quy định về chức năng, nhiệm vụ của tổ chức đoàn trong Hiến pháp 2023, đạo luật gốc của Nhà nước; thông qua Luật Thanh niên; ban hành Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam,... Điều đó đã khẳng định rõ vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh, thiếu niên giai đoạn mới.

Thứ hai, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, nên Đoàn có trách nhiệm định hướng giá trị về những chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực xã hội tiến bộ cho thanh, thiếu niên làm nền tảng văn hóa vững chắc để tiếp thu kiến thức pháp lý, hình thành ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên; phổ biến, giáo dục những kiến thức pháp luật thiết yếu và hướng dẫn các thủ tục pháp lý để thanh thiếu niên thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân và trách nhiệm đối với xã hội; xây dựng ý thức pháp luật thông qua xử lý những tình huống pháp luật thường gặp để thanh thiếu niên có kỹ năng ứng xử phù hợp, phòng tránh được những hậu qua pháp lý rủi ro do thiểu hiểu biết.

Thứ ba, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đại diện chăm lo và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ, nên Đoàn có trách nhiệm thường xuyên nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và đặc biệt là nhu cầu trợ giúp pháp lý của thanh thiếu niên để kịp thời có những biện pháp hỗ trợ từng cá nhân, trường hợp cụ thể; giới thiệu, phổ biến, hướng dẫn thanh thiếu niên những quy định pháp luật, những thủ tục pháp lý cần thiết để thanh thiếu niên thực hiện những quyền lợi hợp pháp và biết tự bảo vệ khi lợi ích bị xâm phạm; giới thiệu, phổ biến những chế độ, chính sách, những thủ tục pháp lý thiết yếu để thanh thiếu niên thực hiện các hoạt động: học tập, lao động việc làm, và các hoạt động khác trong quá trình học tập, lập thân, lập nghiệp; khi quyền lợi của thanh thiếu niên bị xâm phạm thì Đoàn không những là chỗ dựa tin cậy của thanh thiếu  niên mà còn là tổ chức đứng ra can thiệp, bảo vệ kịp thời theo quy định của pháp luật.

Thứ tư. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là lực lượng xung kích cách mạng, là đội dự bị tin cậy của Đảng, nên Đoàn có trách nhiệm tuyên truyền, vận động thanh thiếu niên nhằm xây dựng, hình thành thói quen, nếp sống và ý thức sống và làm việc theo pháp luật; kiên quyết đấu tranh xóa bỏ tập tục, lệ làng và các phong tục tập quán lạc hậu; vận động thanh thiếu niên gương mẫu thực hiện và vận động người than, gia đình tuân thủ những quy định pháp luật trong cuộc sống hàng ngày; tổ chức cho thanh thiếu niên tham gia các phong trào tuyên truyền và vận động thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Thứ năm, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh bằng các hoạt động của mình có khả năng giải quyết được một phần những hạn chế trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên, bù lấp được những điểm yếu của các tổ chức, cơ quan khác khi thực thi nhiệm vụ này. Không chỉ dừng lại ở việc giáo dục tri thức pháp luật mà Đoàn TNCS Hồ Chí Minh còn có khả năng trong việc tác động hình thành tình cảm pháp luật và hành vi xử sự một cách chủ động, tự giác, mềm dẻo, linh hoạt và hiệu quả. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có khả năng chuyển tải một lượng tri thức pháp luật rộng lớn đáp ứng được nhu cầu hiểu biết pháp luật ở các trình độ, ngành nghề khác nhau... (kiến thức chung và kiến thức cụ thể) cho thanh thiếu niên.

Có thể khẳng định: Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên ở cơ sở không phải là việc của riêng tổ chức Đoàn cấp cơ sở mà là công việc chung của cả hệ thống chính trị, Tuy nhiên, với các lợi thế của mình, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cấp cơ sở có khả năng to lớn trong việc đưa thanh thiếu niên vào thực tiễn cuộc sống, tạo điều kiện, hướng dẫn thanh thiếu niên thực hiện, áp dụng luật; tạo thuận lợi cho việc hình thành động cơ và hành vi tích cực theo pháp luật. Xây dựng ý thức pháp luật mà nội dung căn bản của nó là giáo dục sự hiểu biết pháp luật và thái độ tôn trọng đối với pháp luật, để từ đỏ hình thành đời sống văn hóa pháp luật. Khẳng định vai trò của tổ chức Đoàn cấp cơ sở trong xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh thiếu niên cũng để khẳng định thêm rằng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là mảnh đất tốt hình thành bầu không khí pháp luật của xã hội, hình thành văn hóa pháp lý cho thanh thiếu niên./.

                                                                                                     Hoàng Minh Anh