Dân chủ ở cơ sở là yêu cầu nhất quán của Đảng Cộng sản Việt Nam trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Từ ngày thành lập tới nay, Đảng ta luôn xác định quyền làm chủ của nhân dân luôn là mục tiêu, lý tưởng của Đảng, như Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, dân chủ có nghĩa “dân là chủ” và “dân làm chủ”. “Nước ta là nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ”. Để phát huy quyền làm chủ của Nhân dân điều quan trọng hàng đầu là phải nâng cao được chất lượng dân chủ đại diện, mở rộng và có cơ chế từng bước thực hiện chế độ dân chủ trực tiếp một cách thiết thực, đúng hướng và có hiệu quả, theo phương châm văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII "dân biết, dân bàn, dân làm, dân giám sát, dân thụ hưởng".

Xã, phường, đặc khu (cấp xã) là cấp cơ sở trong hệ thống chính quyền địa phương hai cấp theo Kết luận 127-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư ngày 28/2/2025 về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Khi xây dựng chính quyền địa phương hai cấp, cấp xã càng giữ vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống chính trị: Là cấp chính quyền gần dân nhất, sát dân nhất; là cầu nối trực tiếp mọi chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước nhà nước với Nhân dân trên tất cả mọi lĩnh vực trong đời sống. Trong đó, việc thực hiện dân chủ luôn được Đảng ta xác định là bản chất của chế độ XHCN, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Do đó, để tiếp tục củng cố vị trí, vai trò của chính quyền cấp xã cần thực hiện tốt chế độ dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp, đó là giải pháp đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng chính quyền địa phương hai cấp hiện nay.

Khi không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện, vai trò của tổ chức đại diện và người đại diện cấp xã càng đặc biệt quan trọng đối với người dân trong quá trình thực hiện dân chủ đại diện. Để thực hiện tốt dân chủ đại diện, trước hết mỗi tổ chức đoàn thể phải thực sự là tổ chức đại diện cho ý chí, nguyện vọng, tiếng nói của hội viên, là nơi để hội viên cảm nhận được quyền và lợi ích chính đáng của mình; phải đứng về phía các hội viên trong đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực, tham nhũng, cửa quyền, hách dịch của cán bộ, công chức cấp xã; là nơi nắm bắt, phản ánh kịp thời những ý kiến đóng góp, kiến nghị của hội viên trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Bên cạnh các tổ chức đại diện thì người đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã phải thực hiện tốt vai trò đại diện của mình với Nhân dân địa phương, đồng thời mỗi đại biểu cần luôn nâng cao phẩm chất, đạo đức, trình độ, năng lực công tác, tâm huyết và có ý thức trách nhiệm của một người đại biểu để mỗi đại biểu góp phần của mình trong việc xây dựng Hội đồng nhân dân cấp xã ngày càng vững mạnh, hoạt động có hiệu lực hiệu quả.

Chính quyền cấp xã là nơi gần dân, sát dân nhất, mọi hoạt động của tổ chức đảng, chính quyền diễn ra hàng ngày Nhân dân đều biết, đều có thể đóng góp ý kiến, có thể kiểm tra, giám sát được. Vì vậy, cần phải tăng cường và mở rộng hình thức dân chủ trực tiếp ở cơ sở, nhằm khơi dậy ý chí sáng tạo, nâng cao ý thức, trách nhiệm của Nhân dân trong xây dựng chính quyền cấp xã; chính quyền thu thập được nhiều ý kiến hay, những kinh nghiệm tốt để khắc phục những hạn chế, thiếu sót trong lãnh đạo quản lý, góp phần gắn kết trong xây dựng Đảng, chính quyền và quần chúng Nhân dân. Đồng thời, tăng cường và mở rộng hình thức dân chủ trực tiếp trong xây dựng chính quyền hai cấp hiện nay còn là biện pháp tốt và có hiệu quả trong việc kiểm tra, giám sát các hoạt động của cán bộ, công chức cấp xã, ngăn ngừa các hành vi sai lệch, mất dân chủ có thể xảy ra. Thông qua đó, làm cho người dân cảm thấy mình được tôn trọng, được đề cao trong việc bàn bạc và quyết định công việc của chính quyền, từ đó tăng thêm trách nhiệm trong thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã.

Để cấp xã trở thành nền tảng của hệ thống chính trị các cấp ủy Đảng, chính quyền và các tổ chức đoàn thể nhân dân cần phải có nhận thức đầy đủ, đúng đắn, quán triệt sâu sắc nội dung, ý nghĩa, mục đích và những yêu cầu của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở; thống nhất tổ chức, phối hợp nhịp nhàng, chặt chẽ và thường xuyên của hệ thống chính trị trong thực hiện dân chủ, phải coi đây là những vấn đề trọng tâm đặt ra trong xây dựng chính quyền địa phương hai cấp hiện nay. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã xác định phương châm  “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, đây là nguyên tắc cốt lõi thể hiện vai trò trung tâm của Nhân dân trong tất cả các lĩnh vực, trong đó tôn trọng quyền làm chủ của Nhân dân thể hiện tinh thần dân chủ sâu sắc và là điều kiện tiên quyết để xây dựng chính quyền địa phương hai cấp hiện nay.

ThS Trương Cao Thoan

Giảng viên khoa NN&PL