Nhấn mạnh vị trí, vai trò quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ: “Đổi mới tổ chức bộ máy, nội dung và phương thức hoạt động, nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, hướng mạnh về cơ sở, địa bàn dân cư. Thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện xã hội, đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên, tích cực tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, tăng cường đối ngoại nhân dân”[1]. Xác định giám sát và phản biện xã hội là một trong những chức năng, nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Mặt trận Tổ quốc. Trong những năm qua, Mặt trận Tổ quốc các cấp tỉnh Bắc Kạn đã thực hiện tốt chức năng này theo hướng: Chủ động, dân chủ, khách quan, có trọng tâm, trọng điểm. Qua đó, đã phát huy dân chủ thực sự và góp phần đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân.

Hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được quy định trong Hiến pháp năm 2013, được cụ thể hóa trong Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 và trong Quyết đinh số 217- QĐ/TW, ngày 12-12-2013 của Bộ Chính trị. Tại Khoản 1, Điều 9 Hiến pháp năm 2013 chỉ rõ: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[2].  

Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 đã tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Trong Luật này, đã dành 2 chương (Chương V và VI ) để quy định về: Tính chất, mục đích và nguyên tắc giám sát và phản biện; Đối tượng, nội dung, phạm vi giám sát và phản biện; Hình thức giám sát và phản biện; Quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động giám sát và phản biện; Quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát và phản biện; Trách nhiệm của các bên liên quan.

Việc ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW thể hiện bước tiến lớn, làm phong phú hơn hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp, khi phát huy quyền giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân. Điều này đã đánh dấu việc giám sát và phản biện xã hội của quần chúng nhân dân được chính thức ghi nhận và kèm theo đó là các điều khoản cụ thể để hiện thực hóa hoạt động này dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Như vậy, giám sát, phản biện xã hội là một trong các hoạt động cơ bản của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nó thể hiện rõ vai trò của Mặt trận trong thực hiện chức năng đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân. Thực hiện giám sát và phản biện xã hội đã góp phần phản ánh tâm tư, thái độ, nguyện vọng của quần chúng nhân dân về những chủ trương, đường lối của Đảng; về kết quả hành động, thái độ ứng xử của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong lãnh đạo, thực hiện nhiệm vụ chính trị.

Trong thời gian qua, hoạt động giám sát, phản biện xã hội đã được Mặt trận Tổ quốc các cấp tỉnh Bắc Kạn quan tâm triển khai thông qua nhiều kênh như: Thành lập tổ, đoàn giám sát; giám sát thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng…. Nội dung tập trung vào giám sát việc thực hiện những chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp, của Nhân dân và những vấn đề Nhân dân bức xúc, dư luận xã hội quan tâm. Trong nhiệm kỳ (2019 - 2024), Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp đã chủ trì tổ chức giám sát được 780 cuộc; phối hợp tham gia giám sát với Đoàn Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và các cơ quan có thẩm quyền 467 cuộc. Qua giám sát đã kiến nghị nhiều nội dung còn vướng mắc, hạn chế trong quy định của chính sách, công tác chỉ đạo, tổ chức thực hiện... giúp cho các cơ quan có thẩm quyền kịp thời điều chỉnh, khắc phục hạn chế để các chủ trương, chính sách, pháp luật được thực hiện đầy đủ, đúng quy định và để Nhân dân được tiếp cận, thụ hưởng các chính sách có hiệu quả hơn, đáp ứng được nguyện vọng, bảo vệ quyền lợi ích chính đáng của Nhân dân.

Hoạt động phản biện xã hội được quan tâm triển khai, từng bước đi vào nền nếp và nâng cao về chất lượng. Qua đó, tạo điều kiện để các tầng lớp nhân dân phát huy quyền làm chủ, tham gia vào quá trình xây dựng pháp luật, chính sách, chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Trong nhiệm kỳ (2019 - 2024), Mặt trận Tổ quốc tinh đã tổ chức góp ý và phản biện xã hội được 191 dự thảo văn bản quy phạm pháp luật; tổ chức 96 hội thảo phản biện, đối thoại trực tiếp 120 văn bản với tổng số hơn 470 lượt ý kiến phản biện, tham luận; tổ chức góp ý, phản biện bằng văn bản đối với 284 dự thảo về Luật, đề án, kế hoạch, chương trình…Nhiều ý kiến phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc đã được các cơ quan soạn thảo tiếp thu, đánh giá cao, trở thành một kênh thông tin quan trọng, cần thiết giúp cấp ủy, chính quyền xem xét ban hành chính sách, pháp luật và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương. Có thể khẳng định công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn đã được quan tâm và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Trong thời gian tới, để phát huy hiệu quả của hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp trong tỉnh cần thực hiện một số giải pháp sau:

Thứ nhất, cần nâng cao nhận thức của các cấp ủy Đảng và chính quyền và các tầng lớp nhân dân về chức năng giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Các cấp ủy Đảng và chính quyền cần có sự chỉ đạo, phối hợp, tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc các cấp cần tăng cường quán triệt, nhận thức đầy đủ, đúng đắn về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ giám sát, phản biện xã hội và xem đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm quan trọng của Mặt trận. Tăng cường công tác tuyên truyền, làm cho Nhân dân biết và thấy được vị trí, vai trò của Mặt trận, để từ đó Nhân dân quan tâm, tích cực tham gia vào hoạt động giám sát và phản biện xã hội.

Thứ ba, đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận các cấp đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội; chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ theo hướng trẻ hóa, có trình độ năng lực công tác, nhiệt tình, năng động, sáng tạo, biết cách vận động, thuyết phục các tầng lớp nhân dân. Đổi mới nội dung và hình thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội. 

Giám sát và phản biện xã hội là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp. Trong thời gian qua, Mặt trận Tổ quốc các cấp tỉnh Bắc Kạn đã quan tâm, chú trọng và thực hiện có hiệu quả chức năng này theo hướng trọng tâm, trọng điểm, hướng mạnh về cơ sở. Qua đó, Mặt trận đã thực hiện tốt vai trò là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, phát huy dân chủ, đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân. Góp phần thực hiện có hiệu quả phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng”.

                                                                   ThS Đàm Thùy Dương

                                                                    Giảng viên, khoa Xây dựng Đảng

[1] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.I, tr. 172. 

[2] Khoản 1 Điều 9 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013.